نورپردازی: فرصت ها، چالش ها

از آن جایی که نور و روشنایی خاستگاه طبیعی و فطری بشری است، توجه به آن در زندگی امروزه نیز مورد توجه بسیار قرار دارد. با پیشرفت تکنولوژی و امکان استفاده از برق، زندگی در شب شکل تازه ای به برنامه ی روزمرّه ی انسان داده است.

این تغییرات و توجه بیش تر به گذران زمان در کنار یک دیگر در شب در محیط بیرون از منزل به دلیل افزایش ساعات کاری و پیچیده شدن نیازها در کشور ما نیز به وضوح مشاهده می شود. همین دگرگونی ها باعث شده بخش زیباسازی شهری که نورپردازی یکی از مهم ترین و بزرگ ترین زیرمجموعه های این بخش از مدیریت شهری است از معاونت خدمات شهری یا فضای سبز شهرداری های کشور جدا شده و به صورت سازمانی با مدیریت و ساختاری مستقل و تصمیم گیرنده در شهرهای بزرگ شکل گیرد.

در این جا لازم است به تفاوت روشنایی و نورپردازی و همچنین مسئولیت بخش های مختلف سازمانی برای هر کدام اشاره ای شود. به طور خلاصه روشنایی برای جنبه ی امنیتی برای مشخص شدن موانع و مسیرها در شب به کار می رود که برای این منظور استانداردهای لازم از لحاظ لوکس نوری برای هر مکان باید رعایت شود. اما نورپردازی به منظور برجسته کردن جنبه های هنری و معماری برای افزایش زیبایی محیط به کار می رود که این افزایش زیبایی به مرور از جنبه های مختلف اقتصادی، روانی و … شکل الزام را به خود گرفته است که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.

مسئولیت تأمین روشنایی معابر، خیابان ها و کوچه ها با اداره ی برق و روشنایی فضای سبز با شهرداری ها می باشد. همچنین مسئولیت تأمین نورپردازی شهری با شهرداری ها می باشد. هر چند ساختمان ها با سرمایه گذاری خصوصی امکان انجام نورپردازی با دریافت مجوز از شهرداری به خصوص در محورهای تاریخی را دارند.

زمانی آذین بندی شهری هزینه ای تجملاتی و غیر زیرساختی محسوب می شد، اما تغییرات فرهنگی و متفاوت شدن نیازهای روحی، بصری و فرهنگی جامعه با توجه به توضیحات ارائه شده در سبک زندگی باعث شد تا این تغییر دیدگاه در بخش شهرداری به عنوان نهاد تصمیم ساز و جلودار در پاسخ گویی به نیازهای مردم، به این بخش توجه ویژه ای کرده و بودجه های قابل توجهی به این قسمت اختصاص دهد.

با توجه به این که خیابان ها، بلوارها، پل ها و مابقی اجزای محیط شهر در حال تغییر، ترمیم یا ساخته شدن هستند، ظرفیت بسیار بالایی در جای جای محیط شهری برای پیاده سازی طرح های متنوع نورپردازی وجود داردکه البته هر بخش باید پیش از اجرا به صورت کارشناسی شده، مورد مطالعه ی دقیق قرار گیرند تا با صرف هزینه ای منطقی و به صرفه بهترین خروجی حاصل شود.

وجود ادوات و تجهیزات متنوع نورپردازی با قابلیت های مختلف در حوزه ی فنّی، الکترونیکی و نصب مکانیکی و همچنین در حوزه ی بصری (ایجاد طرح های گوناگون) باعث شده امکان پیاده سازی طرح های مختلف نسبت به گذشته عملیاتی تر شوند. از چالش های پیش رو در زمینه ی نورپردازی شهری تأثیر عوامل محیطی و فرهنگی می باشد.

الف- در بخش محیطی: به دلیل وجود انواع آلودگی ها و در معرض مستقیم تابش نور خورشید و باران و برف و رطوبت، امکان وارد شدن خسارت و خرابی ادوات نورپردزای بسیار بیش تر از محیط های باز دیگر مثل حیاط منزل یا باغ می باشد. با وجود آلودگی هوا، ریزش باران باعث ایجاد خاصیت اسیدی قطرات آب شده و حتی می تواند آب بندی ها را به شدت تحت تأثیر قرار داده و با نفوذ چند قطره آب، المان نورپردازی را دچار اشکال نماید. این مورد ظریف در یکی از پروژه های اولیه ی شرکت تجربه شده است که البته با سربندی و انتخاب جهت مناسب، اشکال بیان شده برطرف گردید.

ب- در بخش فرهنگی: به دلیل وجود وندالیسم (تخریب کنترل نشده ی اشیاء و تجهیزات شهری توسط افراد)، در دسترس بودن تجهیزات نورپردازی می تواند منجر به سرقت تمام یا بخشی از آن ها به همراه کابل برق و متعلقات دیگر شود که علاوه بر لزوم فرهنگ سازی در این بخش تا حدّ امکان باید این وسایل از دسترس عموم به دور باشند.

هر چند گاهی مشاهده شده سارقین با قرار دادن نردبان یا رساندن خود به ارتفاع به هر نحوی اقدام به سرقت تجهیزات نورپردازی نموده و باعث ایجاد چالش بین شهرداری و پیمانکار شوند. ضدّ سرقت نمودن پروژکتورها و ادوات نورپردازی از تعهّداتی است که اغلب از پیمانکار دریافت می شود امّا باید این نکته را در نظر داشت که با رعایت استانداردها و موازین مرسوم باز هم امکان سرقت وجود دارد که لازم است در قوانین پیمانی شهرداری ها تجدیدنظر شود.

به طور کلی می توان گفت هر کجا انسان قدم بگذارد و یا ساخته ای از بشر در آن باشد امکان نورپردازی وجود دارد. امّا نیاز به نورپردازی مقوله ای است که به مرور زمان همانند نیاز به روشنایی با پیشرفت تکنولوژی و افزایش توان مالی و نیز وسعت یافتن دیدگاه افراد جامعه بیش تر حس خواهد شد.

همان طور که در بخش مقدمه تفاوت روشنایی و نورپردازی شرح داده شد، روشنایی برای ایجاد امنیّت به کار می رود. طبیعتاً در ابتدای استفاده از انرژی برق، اولویت روشنایی با مکان هایی بود که عبور و مرور بیش تری داشتند مثل خیابان های پر رفت و آمد و سپس به سراغ کوچه ها و خیابان ها یا جادّه های کم رفت و آمد می رفتند تا به جایی رسیده که تقریباً تمامی معابر شهری و کوچه پس کوچه ها و فضاهای سبز که در شب های زمستان عبور و مروری ندارند دارای روشنایی بسیار مطلوبی هستند.

نورپردازی در ابتدا یک موضوع غیر ضرور به شمار می آمد تا این که با تغییر سبک زندگی مردم در شب نیاز به جلب توجه بیش تر مردم به ساختمان های مسکونی، تجاری و معابر بیش تر احساس شد. روشن است که در ابتدا مکان های تجاری در ابتدا بیش تر مورد توجّه برای نورپردازی مورد توجّه قرار گرفتند تا کم کم تمامی بخش های شهری مثل درخت ها و سنگ ها که جزئی از مناظر طبیعی هستند نورپردازی شد. بخش های تجاری با هدف رونق اقتصادی و محیط های تحت نظارت شهرداری ها برای فرهنگ سازی و افزایش روحیه ی مردم با تأمین نیاز زیبایی شناختی و زنده بودن محیط در تاریکی شب اقدام به برنامه ریزی و صرف هزینه برای نورپردازی نموده اند.

لازم به ذکر که نورپردازی ساختمان ها و سازه های ساخت بشر نورپردازی سخت و نورپردازی مناظر طبیعی مثل درختان و … را نورپردازی نرم می نامند.

افزایش نیاز به نورپردازی تا جایی رسیده که جایگاه های سوخت، حتّی در داخل شهر از المان های موجود در کنار خود مثل درختان استفاده می کنند تا به رانندگان حضور خود را بهتر اعلام کنند. حضوری که شاید تابلوهای برجسته ی مدرن به تنهایی پاسخ گوی این موضوع نبوده اند.

با این توضیح می توان گفت که اهمیت توجّه به نورپردازی با اهمیت به توجّه به روشنایی بسیار نزدیک اند، طوری که دستگاه های اجرایی بودجه، برنامه ریزی و ساختار انسانی ویژه ای برای آن ترتیب داده اند.

از چالش های موجود در زمینه ی نورپردازی، دیدگاه دولتی برخی از ساختمان های مهمّ شهرها و صرف نکردن کمترین هزینه برای زیباسازی است، امری که برای شهرهای تاریخی مهمّ مثل اصفهان نه تنها هزینه ای محسوب نمی شود بلکه از الزامات به روز بودن برای جلب توریست و رونق درآمد از این راه است.

از دستاوردهای اجرای پروژه های نورپردازی شهری مشاهده ی نتیجه و خروجی پروژه توسط مردم و بی واسطه می باشد که می تواند خود تبلیغی محیطی و بسیار مؤثر برای دریافت پروژه های بعدی محسوب شود.